Θεατρολογικά − Έστιν ουν τραγωδία…

της Αρετής Κολλάτου-Τζαβέλλα //

Από τους αρχαίους τραγικούς στο σύγχρονο θέατρο: «δι’ ελέου και φόβου».

Ανάμεσα στον Όμηρο, στους στίχους του οποίου βρίσκουμε τα σπέρματα ενός υποτυπώδους θεατρικού λόγου, και στο θαύμα της τραγικής ποίησης παρεμβάλλονται τρεις περίπου αιώνες. Σ’ αυτό το διάστημα, η φιλοσοφία, η ιστορική επιστήμη και η ρητορική τέχνη −«πειθούς δημιουργός» και άσκηση των «δισσών λόγων»− αποτελούν μοναδικές κατακτήσεις του πνεύματος, αλλά και εφαλτήριο για νέες αναζητήσεις.

Έτσι, τον 5ο π.Χ. αιώνα έχουμε τη γένεση ενός «ποιήματος» που το συνθέτουν και λόγος και μουσική και δράση· που πίσω από το μύθο κρύβει τις αλήθειες που ο άνθρωπος δεν αντέχει να δει γυμνές· που εμπνέεται από τις

αρχές της σοφιστικής, αλλά λειτουργεί και ως «ντιβάνι» της ψυχανάλυσης· που αποτελεί έκφραση του εσώτατου ψυχισμού του ατόμου· που υποδηλώνει τάσεις, και αιτήματα, και αγωνίες, και φόβους· που αποζητά εναγωνίως τη λύτρωση – «δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα [η τραγωδία] την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν», κατά τον Αριστοτέλη.

Γεννήθηκε, λοιπόν, η τραγωδία –τουτέστιν το θέατρο− στην αρχαία Αθήνα. Μόνο εκεί. Γιατί μόνο εκεί συνέτρεξαν οι ιδιαίτερες κοινωνικές, πολιτικές, θρησκευτικές και οικονομικές συνθήκες που επέτρεψαν στο ανθρώπινο πνεύμα να αρθεί πάνω από το πρακτικό και χρήσιμο –χωρίς να το αναιρεί− και να ασχοληθεί με το βαθύτερο και ουσιαστικότερο: την ψυχή και τις

ανάγκες της, την ομορφιά και τις παραμέτρους της. Αυτό είναι το «ευ» της ζωής.

Στους πολλούς αιώνες που ακολούθησαν, κλασικοί και μοντερνιστές, ανατρεπτικοί και συμβατικοί συγγραφείς και σκηνοθέτες έδωσαν έργα «σπουδαία και μεγάλα» − με την αριστοτελική σημασία των όρων.

Στη νεότερη Ελλάδα ο θεατρικός λόγος είναι παρών. Ποιητικός στην αρχή. Σε περιοχές που σχετίζονταν κατά κάποιον τρόπο με τη Δύση (Κρήτη, Επτάνησα), υπήρξαν δημιουργοί που άφησαν βαριά την περπατησιά τους με τα έργα τους (ο Κορνάρος μας έδωσε τον «Ερωτόκριτο», ο Χορτάτζης την «Ερωφίλη», ο Γουζέλης τον «Χάση», ο Μάτεσης τον «Βασιλικό»). Στη συνέχεια, επηρεασμένοι οι Νεοέλληνες συγγραφείς από τεχνοτροπίες και τάσεις που κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη, κινήθηκαν ανάλογα. Τότε θα επιχειρήσουν λογοτέχνες όπως ο Καζαντζάκης, ο Ποριώτης, ο Σικελιανός, ο Πρεβελάκης να κάνουν ποιητικό θέατρο. Η προσπάθειά τους δε βρήκε απήχηση.

Την εξέλιξη του νεοελληνικού θεάτρου θα επηρεάσει βαθιά στις αρχές του 20ού αιώνα ο Χρηστομάνος ιδρύοντας τη «Νέα σκηνή» και εισάγοντας για πρώτη φορά την έννοια του σκηνοθέτη, ανανεώνοντας το ρεπερτόριο της εποχής και προωθώντας πιο σύγχρονες τεχνικές υποκριτικής. Μεταφράζει και παρουσιάζει για πρώτη φορά τους αρχαίους τραγικούς στη δημοτική (Άλκηστις, Αντιγόνη). Η «Νέα Σκηνή» καλλιτεχνικά θα αποτελέσει σημείο αναφοράς του νεοελληνικού θεάτρου, αλλά θα κλείσει το φθινόπωρο του 1905.

Ο Ξενόπουλος (Το μυστικό της Κοντέσας Βαλέραινας, Στέλλα Βιολάντη), ο Δημήτρης Μπόγρης (Δράκαινα, Καινούργια ζωή) και ο Σπύρος Μελάς (Το χαλασμένο σπίτι, Παπαφλέσσας) είχαν καλύτερη τύχη ως θεατρικοί συγγραφείς. Ακολουθούν άλλοι, όπως ο Καμπανέλλης (Η αυλή των θαυμάτων, Παραμύθι χωρίς όνομα), και οι Ψαθάς, Σακελλάριος, Τσιφόρος με τις κωμωδίες τους· και πολλοί άλλοι − δημιουργήματα και δημιουργοί πάντα σε συνάρτηση με τις κοινωνικές και πολιτικοοικονομικές συνθήκες.

Το θέατρο ανθεί στις πόλεις σε εποχές ανάτασης (οικονομικής και πνευματικής), ψυχαγωγεί το κοινό και το παιδαγωγεί.

Εμφανίζονται «ιερά τέρατα» υποκριτικής (Κοτοπούλη, Κυβέλη, Παπαδάκη, Δρακοπούλου [η γνωστήΜυρτιώτισσα], Παξινού, Ροντήρης, Μυράτ, Παππάς, Μινωτής, Λογοθετίδης και πολλοί άλλοι νεότεροι), μια στρατιά ηθοποιών που με τις ερμηνείες τους τάραξαν τα λιμνάζοντα ύδατα. Έφεραν άλλη πνοή στο χώρο.

Οι εφημερίδες έχουν θεατρική στήλη, η κριτική βρήκε «πεδίον δόξης» –το θέατρο απαιτεί μια ιδιαίτερη προσέγγιση, η επιτυχία μιας παράστασης εξαρτάται από πολλούς και πολλά, ακόμα κι από το τυχαίο− και εμφανίζονται και πιο ειδικά έντυπα, τα περιοδικά· ποικίλης ύλης στην αρχή, καθαρά θεατρικά αργότερα.

Κάποια από αυτά, ομολογουμένως σπάνια, παρατίθενται, συνοδευόμενα από μικρές λεζάντες-πληροφορίες για το χρόνο κυκλοφορίας τους και τους ιδρυτές τους.

Σημείωση:

Η μικρή έκθεση περιοδικών που ακολουθεί ανήκει στη συλλογή του Παναγιώτη Τζαβέλλα.

ΝΥΚΤΕΡΙΣ
Εβδομαδιαία θεατρική εφημερίς εκδιδόμενη κατά Κυριακήν.
Το πρώτο φύλλο κάνει την εμφάνισή του στις 27 Μαΐου του 1901και μέχρι τον Ιούλιο του 1902 κυκλοφόρησαν 41 φύλλα. Δεν παρουσίαζε πάντα τακτική έκδοση, γεγονός που συνδέεται με την κατά καιρούς υποτονική θεατρική κίνηση των Αθηνών.
Ήδη από το πρώτο φύλλο ορίζονται οι αρχές του εντύπου: «H «Νυκτερίς» σκοπόν έχει όπως διά της εκδόσεως αυτής, περιϊπτάμενη από θεάτρου εις θέατρον, παρακολουθήση ολόκληρον την εφετεινήν θερινήν θεατρικήν περίοδον, αμερολήπτως κρίνουσα τα διδασκόμενα έργα, καθώς και τους υποδυομένους τα διάφορα πρόσωπα αυτών ηθοποιούς […] ανεξαρτήτως συμπαθειών και αντιπαθειών».
Τα γραφεία της εφημερίδας στεγάζονταν επί της οδού Τσαμαδού 10, και μόλις στο ενδέκατο φύλλο αποκαλύπτεται ο διευθυντής και εκδότης της K. Γ. Μιχαλόπουλος.
(Πηγή: Το Βήμα, 16-05-2004)

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟΝ
Εκδίδεται κατά Σάββατον
Διευθυνταί: Κίμων Μιχαηλίδης, Μιχαήλ Ροδάς.
Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε στις 28 Μαΐου του 1916.

(Η) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ
(15 Νοεμβρίου 1924-1 Αυγούστου 1925)
Διευθυνταί: Νίκος Συνοδινός, Λεων. Παπαφλώρος
Επί της ύλης: Ν.Θ. Συνοδινός
Τόπος έκδοσης: Αθήνα, Πατησίων 26
Κυκλοφορεί ανά δεκαπενθήμερο
Το άρθρο εμφανίζεται στον τίτλο από το τεύχος 5 και εξής.
Στο τεύχος 3 υπάρχει το μότο:
Αλίμονο σ’ εκειόνε
που ’γίνει καλύτερος
από τους συντοπίτες του
κι είναι υποχρεωμένος
να ζει στον τόπο του
(Ανδρέας Λασκαράτος)

(Πηγή: Περιοδικά Λόγου και Τέχνης 1901-1940. Ερευνητική ομάδα.
Εποπτεία: Χ.Λ. Καράογλου)

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ
Υπότιτλος: Λογοτεχνική – Μουσική – Θεατρική
Όργανον του φιλοτεχνικού ομίλου νέων
Διευθυντής: Γιάννης Βουλής (αργότερα: Γ. Σμυρνιούδης)
Τόπος έκδοσης: Σάμος- Βαθύ
Διάρκεια: Κυκλοφορεί κατά τα έτη 1923-1924
Από τα Ηνωμένα τυπογραφεία Ελένης Σβορώνου και Ιωάννου Βακιρτζή

ΤΑ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ
Κυκλοφορεί κατά τα έτη 1924-1928
Ιδρύθηκε από τον ηθοποιό Ν. Παρασκευά

ΟΘΟΝΗ
(Λογοτεχνία-ποίησις-κριτική-θέατρον-τέχνη-ιστορία-θετικαί και εφαρμοσμέναι επιστήμαι-βιολογία-κινηματογράφος-αθλητισμός-μόδα)
Αλεξάνδρεια-Τάντα
Διάρκεια 1926-
Ιδιοκτήτης: Γ. Παπαδημητρίου
Αρχισυντάκτης: Μικές Ανατολέας
Στο συγκεκριμένο τεύχος (Έτος Β΄, τεύχος Μαρτίου 1927) άξια λόγου η διαφήμιση Μ. Κολόννα:
Σταματήσατε εις το κατάστημα Κολόννα, Αριθμ.29 Λεωφόρος Ραμλίου, το μόνο κατάστημα εις το οποίον δύνασθε να έχετε πεποίθησιν και να είσθε βέβαιοι ότι θα εύρητε τα καλλίτερα εργαλεία και όλα τα κοπτερά είδη.

ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΜΑΣΚΕΣ
Φυλλάδα για θέατρο και τέχνη
Όργανο του Λαϊκού Θεάτρου Αθηνών
Έτος κυκλοφορίας: 1930
Διευθυντής: Β. Ρώτας
Γραφεία: Λαϊκό Θέατρο Αθηνών, Παγκράτι
Εξώφυλλο: Προσχέδιο στον πηλό του ζωγράφου Κ. Ν. Σαντοριναίου για τη μάσκα του Κύκλωπα.

Η ΜΙΚΡΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Περιλαμβάνουσα θεατρικά έργα και ανέκδοτα μυθιστορήματα
Έκδοσις εφημερίδος Ελληνική Αθηναία
Στο συγκεκριμένο τεύχος (10 Νοεμβρίου 1932 / αρ. 2) δημοσιεύονται τα Αρραβωνιάσματα του Δημήτρη Μπόγρη.

ΝΕΟ ΘΕΑΤΡΟ
Απρίλης 1930
Μηνιαίο θεατρικό περιοδικό

Ο ΒΙΟΠΑΛΑΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
Ιούλιος 1933
Όργανο αριστερής παράταξης ηθοποιών.
Διευθύνεται από συντακτική επιτροπή
Βγαίνει κάθε 15 του μήνα

Η ΘΥΜΕΛΗ
Τυπώνεται κάθε δύο μήνες με θεατρικά έργα και άλλα φιλολογικά
Στη Θυμέλη του Ιουνίου του 1933:
Η κόρη του Γιόριου, βουκολική τραγωδία του Γαβριήλ Δ’ Αννούτσιου όπως την έχει μεταφράσει ο Νικόλαος Ποριώτης.

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΤΕΧΝΗ
Τεύχος της 20ής Σεπτεμβρίου του 1945.
Θέατρο – κινηματογράφος – μουσική
Εκδίδεται με επιμέλεια συντακτικής επιτροπής

ΘΕΑΤΡΟ
Δίμηνη θεατρική επιθεώρηση
Εκδότης-διευθυντής: Κώστας Νίτσος
Κυκλοφορούσε από το 1961 έως το 1981
Στο πρώτο περιοδικό με τη χάλκινη μάσκα η πρώτη φράση ήταν: «Δημιουργήσαμε ένα καινούριο όραμα στην υπηρεσία του θεάτρου».
Ο Γιώργος Ιωάννου γράφει: «Νιώθω επιτακτικά την ανάγκη να μιλήσω για ορισμένα καλά περιοδικά. Θέλω να κάμνω λόγο γι” αυτές τις προσπάθειες, ώστε να τις προσέχουν όσο το δυνατό πιο πολλοί. Κι έτσι αρχίζω από το περιοδικό «Θέατρο» του Κώστα Νίτσου. Θα πω δυο λόγια μόνο για τους «Αστερίσκους», που είναι σημειώματα και εκφράζουν τη γνώμη του ίδιου του εκδότη. Μιλώ για το πνεύμα που τους διατρέχει. Το πνεύμα της ευθύτηττας, της τιμιότητας και της τόλμης. Ό,τι χρειάζεται δηλαδή για να αποχτάς εχθρούς και να κόβεις την κυκλοφορία σου. Και όμως, χωρίς κάτι τέτοιους «Αστερίσκους», ο τόπος θα ήταν ένα τέλμα».

ΑΝΟΙΧΤΟ ΘΕΑΤΡΟ
Μηνιαία επιθεώρηση πολιτικού θεάτρου
Εκδότης: Γιώργος Μιχαηλίδης
Νέα Ιωνία 1971

Η ΡΟΚΑΝΑ
Όργανον… μουσικόν του σωματείου των ηθοποιών
Έτος… Δυστυχίας
Αρ. φύλλου: Δεν είναι Σουμπράττα, διά να έχη αριθμόν… φίλων!
Αρ. Τηλεφώνου: Δεν έχομεν. Το τηλέφωνόν μας επωλήσαμεν χάριν του ταμείου της εταιρείας τηλεφώνων

Σημ.: Ροκάνα: − η πλάνη, το ροκάνι (εργαλείο ξυλουργικό) − είδος ξύλινου κρόταλου που παράγει έναν γερό και δυνατό ήχο (παιδικό μουσικό όργανο/παιχνίδι)

______________

http://fractalart.gr/%CE%B8%CE%B5%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%E2%88%92-%CE%AD%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BD-%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B4%CE%AF%CE%B1/